Ψυχοφωτολογία. Ο πραγματικός εαυτός σου,μπροστά από τον φακό

κείμενο, Θανάσης Πρωτάτος

Πρέπει να σου εκμυστηρευτώ κάτι. Κάποιες φορές, σαν φωτογράφος και κινηματογραφιστής, με πιάνει τρέλα. Μια πιάνει τρέλα, γιατί τα τελευταία 15 χρόνια φωτογραφίζω ανθρώπους, μόλις λίγα μέτρα μπροστά από τον φακό μου και αυτό που παίρνω ως αντάλλαγμα είναι ατάκες του τύπου «Μη με βγάλεις από εδώ, δεν είναι το καλό μου προφίλ. Η μύτη μου είναι τεράστια, το πρόσωπό μου είναι στρογγυλό. Φαίνομαι τόσο γέρος. Κοίτα, κοίτα τις ρυτίδες μου…»

Πες μου, είναι πραγματικά τόσο δύσκολο στην κοινωνία που ζούμε, να νιώθουμε καλά για την εμφάνισή μας; Γεννιόμαστε και παίρνουμε πακέτο ένα πρόσωπο. Ένα. Αυτό είναι. Εμείς επιλεγούμε πως θα αισθανόμαστε για αυτό κάθε μέρα. Σκεφτείτε για μια στιγμή τη σχέση σας με την εμφάνιση σας. Όλοι έχουμε μια πολύ ξεχωριστή και μοναδική σχέση με την εμφάνισή μας. Μόνο εσύ όμως μπορείς να επιλέξεις τι είδους σχέση θα είναι αυτή. Και εδώ είναι η ουσία. Είτε το πιστεύεις είτε όχι, όλοι έχουμε ένα χάσμα μεταξύ του τρόπου που βλέπουμε τον εαυτό μας και του τρόπου που μας βλέπει ο κόσμος.

Για μερικούς, το χάσμα αυτό μπορεί να είναι πολύ μικρό. Για άλλους, μπορεί να μην έχει αρχή και τέλος. Κατά την προσωπική άποψη πάντα του καθενός.

Πώς νομίζετε ότι βλέπει ο κόσμος αυτή τη γυναίκα; Είναι η Ευτυχία.

H Ευτυχία, κατά τη διάρκεια της φωτογράφισης, ένιωθε μια ανασφάλεια με την εικόνα της. Είχαμε μιλήσει μέρες πριν για αυτό αλλά και πάλι το συναίσθημα παραμόνευε. “ ‘Οχι μη με παίρνεις από κει, γράφω χάλια…”. Αυτό δεν είναι κάτι που ένας φωτογράφος θέλει να ακούει. Πώς να διαχειριστώ, αυτή την πληροφορία; Σας είπα ότι η Ευτυχία είναι μια πανέμορφη γυναίκα; Ήταν εκείνη τη στιγμή λοιπόν, που αντιλαμβάνομαι ότι όλοι έχουμε ένα κενό. Ένα κενό, μεταξύ του τρόπου που βλέπουμε τον εαυτό μας και του τρόπου που μας βλέπει ο κόσμος. Αν λοιπόν η Ευτυχία δεν είναι ικανοποιημένη με την εμφάνισή της, τι ελπίδα υπάρχει για τους υπόλοιπους από εμάς;

Ακόμα και εγώ νιώθω πολλές φορές άβολα με την εικόνα μου. Θυμάμαι την φορά που ζήτησα από έναν φίλο φωτογράφο να με φωτογραφίσει. Να μου κάνει μερικά πορτρέτα. Αρχικά η ιδέα και μόνο, ότι δηλαδή θα είμαι εγώ μπροστά από τον φακό, μου δημιούργησε ανασφάλεια, μη πω τρόμο. Μια μέρα πριν, σκεφτόμουν τρόπους με τους οποίους θα μπορούσα να το αποφύγω. Τελικά πήγα. Απόλαυσα την εμπειρία και έμεινα έκπληκτος με το πόσο χαρούμενος ήμουν με τις φωτογραφίες. Ξαφνικά μου δημιουργήθηκαν ένα σωρό ερωτήσεις.

Πρώτα απ’όλα, γιατί ένιωθα τόσο ευάλωτος πριν ακόμα βρεθώ μπροστά από την κάμερα; Δεύτερον, τί μου συμβαίνει όταν η κάμερα στρέφεται προς εμένα; Και τρίτον, τί είναι αυτό που τελικά με ηρεμεί και σταματά την κακή αυτοκριτική για την εικόνα μου;

Ως ανθρώπινα όντα, η τάση να μας αρέσει ή να μας απωθεί η εμφάνισή μας εξαρτάται από το επίπεδο αυτοαποδοχής μας ή από το μέγεθος του χάσματος μεταξύ του ποιοί αισθανόμαστε ότι είμαστε και ποιοί πραγματικά είμαστε. Αυτό που λέμε, αυτογνωσία. Ποιοί είμαστε αληθινά. Η φωτογραφική μηχανή, έχει την ικανότητα να ρίχνει φως σε αυτό το κενό. Ζούμε σε μια κοινωνία βασισμένη σε σφάλματα και αναλήθειες. Από μικρή ηλικία διδασκόμαστε να ψάχνουμε τις ατέλειές μας, να αναζητούμε πού υστερούμε ή που θα έπρεπε να τα πάμε καλύτερα. Έτσι, όσο μεγαλύτερο είναι το χάσμα μεταξύ του ποιοί πιστεύουμε ότι είμαστε και του ποιοί αισθανόμαστε ότι πρέπει να είμαστε, τόσο πιο πιθανό είναι να νιώσουμε άσχημα μπροστά σε μια κάμερα. Με αυτόν τον τρόπο, ο φακός γίνεται κριτής. Πολύ σκληρός κριτής μάλιστα.

Όπως είπα και νωρίτερα για την Ευτυχία, ανεξάρτητα από το πόσο αντιπωσιακή είναι η εικόνα ή πόσο όμορφο είναι το θέμα, είναι η αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας που καθορίζει το πώς τον εκτιμούμε. Ποιό είναι δηλαδή το επίπεδο της αυτοεκτίμησής μας. Για μερικούς ανθρώπους, το να σταθούν μπροστά από μια κάμερα προκαλεί συναισθήματα παρόμοια με το «σύνδρομο του απατεώνα». Δηλαδή, ο φόβος πολλών από εμάς ότι κάνουμε κάτι λάθος. Ότι κάποιος θα μας ανακαλύψει. Θα μας χτυπήσει στον ώμο και θα πει ότι έκανε λάθος που μας πήρε στην δουλειά του, που μίλησε καλά για εμάς ή έγινε φίλος μας. Για να αποφύγουμε να ανακαλυφθούμε, προσποιούμαστε κάτι άλλο από αυτό που είμαστε.

Μετά από 15 χρόνια στο χώρο αυτό, έχω ανακαλύψει μια σειρά από διαφορετικές συμπεριφορές που υιοθετούν οι άνθρωποι για να αντιμετωπίσουν την εμπειρία μιας φωτογράφισης. Κάποιοι, όταν μπαίνουν μπροστά από μια κάμερα, είναι γειωμένοι, νιώθουν σίγουροι, γουστάρουν να είναι μπροστά, κάποιοι ποζάρουν με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είναι. Παίζουν ρόλους. Άλλοι κλείνονται στο καβούκι τους. Προσπαθούν να κρυφτούν από την κάμερα. Η τελευταία ομάδα είναι οι αναβλητικοί. Αυτοί που θέλουν πάση θυσία να αποφύγουν τον φακό. Τους λέω «road-runners» (ρόουντ-ράνερς). Δεν θέλουν να είναι πουθενά κοντά σε αυτό το πράγμα που λέγεται κάμερα.

Θέλουν απλώς να τρέξουν, όπως τρέχει το road-runner για να αποφύγει το κογιότ, στο γνωστό καρτούν της Ντίσνεϋ.

Κάθε ένας αντιμετωπίζει την κάμερα διαφορετικά. Είναι σχεδόν ο ίδιος τρόπος με τον οποίο πολλοί από εμάς προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τη ζωή.

---

Ένας φίλος που γνωρίζει καλά ψυχολογία, μου είπε πως υπάρχει μια τάση που ονομάζεται «Σύνδρομο Αποφυγής Φωτογραφίας» στα αγγλικά, Picture Avoidance Syndrome ή PAS. Μήπως ταυτίζεστε;

Η ερώτηση λοιπόν που θέλω να σας κάνω είναι η εξής. Αφού φοβόμαστε τόσο πολύ να βρεθούμε μπροστά από έναν φακό, γιατί διάολε οι selfies έχουν κατακτήσει τον κόσμο;

Δηλαδή έχεις πρόβλημα να σταθείς μπροστά από μια φωτογραφική μηχανή αλλά όχι μπροστά από το κινητό σου; Και όμως. Έτσι είναι. Ακόμα και εγώ το νιώθω κάποιες φορές παρά την εξοικείωση μου.

Γιατί συμβαίνει λοιπόν αυτό;

Γιατί οι άνθρωποι συμπεριφέρονται έτσι με τις selfies των κινητών τους;

Γιατί, από την στιγμή που πήρες την απόφαση να βγάλεις μια selfie, έχεις ήδη σπάσει το σύνδρομο PAS. Εσύ έχεις τον έλεγχο. Το τηλέφωνο σου δεν θα σε κρίνει. Δεν υπάρχει application κριτικής που θα αρχίσει να χτυπάει την στιγμή που θα κάνεις μια selfie. Τουλάχιστον όχι ακόμα. Ίσως στην νέα έκδοση του iPhone κάποια στιγμή…

Με την φωτογραφική μηχανή όμως το παιχνίδι είναι διαφορετικό, όταν είμαι εγώ (όχι εσύ) πίσω από τον φακό. Ποιος έχει τον έλεγχο τώρα; Όχι εσύ πάντως. Τί; Πώς είπατε; Δεν σας αρέσει αυτό; Κλικ, κλικ, κλικ…

Ενοχλητικό ε;

Πω, πω, μπορώ να δω όλες τις λεπτομέρειες του προσώπου σου από δω μέσα…

Διαφορετικό παιχνίδι εντελώς. Πόσοι από εσάς δεν έχετε βρεθεί σε μια εκδήλωση, στην οποία υπήρχαν φωτογράφοι και δεν είπατε στον εαυτό σας «Θεέ μου, ελπίζω να μη γυρίσει τον φακό του προς τα εδώ…».

Τι θα γινόταν λοιπόν αν μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή την αντίδραση για να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε για τον εαυτό μας; Τι θα συμβεί αν αντί να κρίνουμε την επιφάνεια, τα μεγάλα αυτιά, τη μεγάλη μύτη, τα στραβά δόντια, χρησιμοποιούμε το πρόσωπο ως πύλη προς τον ψυχισμό, ως τρόπο αναγνώρισης της ουσίας μας; Τα χαρακτηριστικά εκείνα δηλαδή που σχετίζονται με μας και οφείλουμε να τα τιμούμε, να τα αγαπάμε και να τα γιορτάζουμε.

Μια νέα ιδέα προσέγγισης, ακούει στο όνομα Ψυχοφωτολογία (Psyphotology). Ναι, είναι ένας συνδυασμός ψυχολογίας και φωτογραφίας που ανέπτυξαν ο γνωστός φωτογράφος πορτραίτων Peter Hurley και η καθηγήτρια Ψυχολογίας Anna Rowley.

Η έμπνευση για την ιδέα προήλθε από ένα αρκετά ασυνήθιστο μέρος… Πάνω από 100 χρόνια πριν, ο Λουί Παστέρ ανέπτυξε μια σειρά από εμβόλια, χρησιμοποιώντας μια θεωρία που ονομάζεται “ασφαλής επίθεση”. Χορήγησε μικροσκοπικές ποσότητες αραιωμένων τοξινών όπως της χολέρας και της φυματίωσης μέσω εμβολίων, σε ανθρώπους με σκοπό την αντιμετώπιση των ασθενειών αυτών.

Η ψυχο-φωτολογία λοιπόν, κάνει κάτι παρόμοιο. Χρησιμοποιεί την έκθεση των ανθρώπων στον φωτογραφικό φακό ενώ παράλληλα τους καλεί να αναλογιστούν γεγονότα στη ζωή τους που καθόρισαν το ποιοί είναι. Σημεία καμπής. Οι εμπειρίες που είχαμε όλοι μας και άλλαξαν τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε.

Τα σημεία καμπής της ζωής μας έχουν τρία μοναδικά χαρακτηριστικά. Το πρώτο είναι ότι ζήτησαν από εμάς να λάβουμε μια σαφή απόφαση. Το δεύτερο είναι ότι η απόφαση δεν ήταν εφικτό να αναιρεθεί. Και το τρίτο είναι ότι η πορεία της ζωής μας από εκεί και μετά, άλλαξε λόγο της απόφασης αυτής.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα σημείου καμπής στη ζωή ενός ανθρώπου, είναι η ιστορία της Ρόζα Παρκς.

Η Ρόζα Πάρκς ήταν μία αφροαμερικανή μοδίστρα που έμελλε να μείνει στην ιστορία όταν, στις 1 Δεκεμβρίου 1955, στο Μοντγκόμερυ της Αλαμπάμα, αρνήθηκε να δώσει τη θέση της στο λεωφορείο σε έναν λευκό, αντιστεκόμενη στην τότε πολιτική φυλετικού διαχωρισμού των ΗΠΑ που απαιτούσε από τους έγχρωμους πολίτες να κάθονται στο πίσω μέρος του λεωφορείου και να παραχωρούν τη θέση τους στους λευκούς. Να το πρώτο χαρακτηριστικό του σημείου καμπής. Πήρε μια απόφαση, σαφή. Η απόφαση της, οδήγησε στην σύλληψη της. Να το δεύτερο, χαρακτηριστικό. Η απόφαση δεν μπορούσε να αναιρεθεί. Μετά όμως έγινε κάτι ακόμα πιο σημαντικό. Η πράξη αυτή πολιτικής ανυπακοής γέννησε ένα κίνημα κατά του φυλετικού διαχωρισμού στην πόλη αυτή. Το όνομα Μάρτιν Λούθερ Κινγκ σου λέει κάτι; Έτσι, η Ρόζα Παρκς, από γραμματέας σε ένα μικρό γραφείο πριν την πράξη της, σήμερα αναφέρεται ως η «μητέρα του σύγχρονου κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων». Να και το τρίτο χαρακτηριστικό. Η αλλαγή στην πορεία της ζωής ενός ανθρώπου.

Η Ρόζα Πάρκς με τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ

Σαν φωτογράφος και κινηματογραφιστής Ντοκουμέντου, έχω ακούσει πολλές ιστορίες για το πώς άλλαξε η ζωή ανθρώπων από αποφάσεις που χρειάστηκε να πάρουν. Μια άμβλωση, κάποιος που έφυγε από το σπίτι του στα 16, κάποιος άλλος που παράτησε το πανεπιστήμιο λίγο πριν το πτυχίο για να κάνει κάτι άλλο…

Σκέψου λίγο. Ποιο είναι το δικό σου σημείο καμπής; Ποια ήταν εκείνη η απόφαση που πήρες και καθόρισε την ζωή σου; Πώς άλλαξε η ζωή σου μετά;

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν τα σημεία καμπής της ζωής μας, είναι ότι καθορίζουν τις πεποιθήσεις μας. Το μηχανοστάσιο του ψυχισμού μας. Ο πυρήνας της ουσίας μας. Αυτό που με κάνει αυτό που είμαι. Εσένα, αυτό που είσαι. Ένας τρόπος για να προσδιορίσω τις πεποιθήσεις κάποιου, τουλάχιστον έτσι έχω ανακαλύψει εγώ, είναι να του ζητήσω να ολοκληρώσει την φράση…

«είμαι ένας άνθρωπος που…»

Μερικά παραδείγματα…

Είμαι ένας άνθρωπος ατρόμητος.

Είμαι ένας άνθρωπος ανθεκτικός.

Είμαι ένας άνθρωπος με θάρρος.

Είμαι ένας άνθρωπος που σκέφτομαι το καλό της οικογενείας μου.

Είμαι ένας άνθρωπος που έχει ευαισθησίες.

Για να επιστέψουμε λοιπόν στην εικόνα, δεν συνάντησα ποτέ κανέναν να πει για τον εαυτό του ότι έχει μεγάλο χοντρό κεφάλι ή έχει στραβά δόντια και τέλος δεν έχω ακούσει ποτέ κανέναν να λέει ότι θεωρεί τον εαυτό του μια αποτυχία.

Πιστεύω λοιπόν πως στο έργο μου σαν Φωτογράφος Ντοκουμέντου, η λήψη μιας φωτογραφίας μαζί με την κατανόηση της ζωής ενός ανθρώπου παίζει καθοριστικό ρόλο, τόσο για την δική μου προσέγγιση αλλά κυρίως για την προοπτική που πλέον έχει ο άνθρωπος που βρίσκεται μπροστά από τον φακό. Δεν επικεντρώνεται πλέον στο συναίσθημα της κριτικής, αλλά στην εσωτερική αλήθεια και την αυτοαποδοχή. Έτσι έχει μια όμορφη εμπειρία, την οποία απολαυμβάνει και μεταφράζεται σε αυθεντικές εικόνες.

Αν λοιπόν η ιδέα πίσω από την ψυχο-φωτολογία είναι να εκθέτει τον πραγματικό μας εαυτό μπροστά από τον φακό, αυτό ακριβώς προσπαθώ να πάρω όταν φωτογραφίζω ανθρώπους. Το μόνο που αναζητώ είναι ο πραγματικός σας εαυτός. Ένα συναίσθημα, μια αίσθηση από εσάς…

Νομίζω ότι το πιο συναρπαστικό πράγμα στον πλανήτη Γη είναι το ανθρώπινο πρόσωπο. Δεν με νοιάζει πώς νιώθεις για το πρόσωπο σου. Έχω φωτογραφίσει κάθε πρόσωπο και όλα είχαν ομορφιά μέσα τους. Και η ομορφιά η δική σου είναι διαφορετική από του άλλου και του άλλου και του άλλου. Η ομορφιά είναι πάντα εκεί. Η μόνη μου απογοήτευσή είναι ότι μερικές φορές δεν μπορώ να τη δώ, γιατί την κρύβεις. Το πώς θα επιλέξεις να περπατήσεις με το σώμα που σου δόθηκε, είναι επιλογή σου. Η γνώμη μου είναι, γιατί να μην το αποδεχτείς. Να το αγκαλιάσεις. Τι άλλη επιλογή έχεις;

Έτσι λοιπόν, για εσένα, που δυσκολεύεσαι να δεις τη δική σου ομορφιά, θα μπορούσες σε παρακαλώ να ρίξεις μια καλύτερη ματιά; Η ομορφιά είναι εκεί. Βρες την. Και όταν την βρεις, επέτρεψε και σε μας να τη δούμε.

Σε ευχαριστώ…