Προσβασιμότητα και εμπιστοσύνη τα συστατικά της Φωτογραφίας Ντοκουμέντου

Η εικόνα γενικά και η φωτογραφία Ντοκουμέντου ειδικότερα αποτελεί εργαλείο ή μέσο έκφρασης όπως ο γραπτός και ο προφορικός λόγος. Ενώ όμως, η γλώσσα σαν μέσο έκφρασης δίνει τη δυνατότητα αναφοράς σε παρελθόν, παρόν και μέλλον η φωτογραφία περιορίζεται μόνο στο παρόν.  Σαν φωτογράφος, δεν μπορείς να περιγράψεις φωτογραφικά ούτε το παρελθόν ούτε το μέλλον παρά μόνο το τώρα, αυτό που συμβαίνει τη συγκεκριμένη στιγμή που κάνεις μια φωτογραφία.

Ένας δημοσιογράφος, ένας συγγραφέας ή ερευνητής έχουν στη διάθεσή τους πολλούς τρόπους να συγκεντρώνουν στοιχεία για να εκφράσουν τα θέματά τους. Ο φωτογράφος έχει μόνο έναν. Την συμμετοχή στα γεγονότα και την ζωντανή παρακολούθηση των δρώμενων. Αν δεν βρίσκεσαι μπροστά σε ένα γεγονός που εξελίσσεται, θα καταγράψεις τις συνέπειες του γεγονότος και όχι το ίδιο το γεγονός. Για να μπορέσεις να καταγράψεις το γεγονός εν την γενέσει του θα πρέπει να έχεις δύο βασικά στοιχεία στην διάθεσή σου.

Προσβασιμότητα και εμπιστοσύνη από την πλευρά του θέματος. Αυτά είναι τα κλειδιά σε κάθε επιτυχή ερευνητική εργασία, πολύ δε περισσότερο στη φωτογραφία Ντοκουμέντου, αφού μόνο όταν υπάρξει μια τέτοια σχέση γίνεται δυνατόν το θέμα (ένας άνθρωπος/οι) να ανοίξει τον εσωτερικό του κόσμο, το σπίτι ή την κοινότητά του και να αφήσει στο φωτογράφο να τα καταγράψει.

Η φωτογραφία είναι επικοινωνία, που σημαίνει ότι ο φωτογράφος καταγράφει και εξωτερικεύει, εκμαιεύει, εκφράζει σκέψεις, απόψεις, γνώσεις και συναισθήματα ανθρώπων. Αποτελεί τον μεσάζοντα που, με το έργο του και τις τεχνικές του δεξιότητες στη χρήση του φακού, εξωτερικεύει φωτογραφικά τη στάση και την αντίδραση των ανθρώπων στα μικρά και μεγάλα, σημαντικά και ασήμαντα, ευχάριστα και δυσάρεστα…

Σε ένα ιδιωτικό γεγονός, όπως ένας γάμος για παράδειγμα, ένας φωτογράφος Ντοκουμέντου προκειμένου να είναι επιτυχής θα πρέπει πρώτον να γνωρίζει το γεγονός, δηλαδή τα βασικά στάδια μιας γαμήλιας ημέρας και δεύτερον να βρει τρόπους να ανοίξουν οι εμπλεκόμενοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τον εσωτερικό τους κόσμο και τα συναισθήματα τους προς αποτύπωση στο φωτογραφικό φακό.

Ένα γεγονός, όπως ένας γάμος, αφορά ανθρώπινες σχέσεις. Ένα ζευγάρι που ξεκινά ένα νέο κεφάλαιο ζωής. Οι οικογένειες που σχηματίζουν νέους δεσμούς συγγένειας. Μαμάδες, μπαμπάδες, κόρες, γιοί, παπούδες, γιαγιάδες, ξαδέρφια, αδέρφια… Διαφορετικοί χαρακτήρες και συμπεριφορές. Διαφορετικά ηλικιακά προφίλ και αντιλήψεις. Ένας ικανός, φωτογράφος Ντοκουμέντου χρειάζεται να έχει κατανόηση των ανθρώπινων αυτών σχέσεων και συναισθημάτων. Όσο βαθύτερη η κατανόηση, τόσο πιο πετυχημένη θα είναι και η απεικόνισή τους μέσα από τον φακό.

Προσωπικά, αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι οι τρόποι προσέγγισης και η δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης και κατανόησης των ανθρώπων που τη ζωή τους καλούμαι να καταγράψω.

Η πρώτη επαφή

Όταν ένα ζευγάρι αποφασίσει πως θέλει να κάνει φωτογραφία Ντοκουμέντου στο γάμο του, το πρώτο πράγμα που κάνω είναι να συλλέξω πληροφορίες σχετικά με το πώς σχεδιάζουν να οργανώσουν τη γαμήλια ημέρα τους. Αυτό θα μου δώσει πρώτον μια αρχική εικόνα για το πως θα κινηθώ και τί περίπου να περιμένω εκείνη την ημέρα και δεύτερον κάποια πρώτα στοιχεία της προσωπικότητας του ζευγαριού. Παράλληλα, ξεκινά μια διαδικασίας περαιτέρω γνωριμίας, αυτή τη φορά περισσότερο προσωπικής. Κάθε συζήτηση και κουβέντα αναδυκνύει πτυχές του κάθε χαρακτήρα, τόσο από πλευράς ζευγαριού όσο και δικής μου. Μια σχέση εμπιστοσύνης χτίζεται και από τις δύο πλευρές και ναι το ζευγάρι δικαιούται και επιβάλλεται να μάθει και να γνωρίσει τον φωτογράφο του, όσο καλύτερα γίνεται. Δεν εννοώ μόνο το έργο του και τί είδους εξοπλισμό χρησιμοποιεί. Εννοώ τον φωτογράφο σαν άνθρωπο, σαν προσωπικότητα. Αυτού του είδους η σχέση είναι που κάνει όλη την διαφορά στη φωτογραφία Ντοκουμέντου και αν γίνει επιτυχημένα παράγει εξαιρετικά αποτελέσματα (εικόνες).

Σε κάθε περίπτωση όσο περισσότερα γνωρίζω για τους ανθρώπους και το γεγονός που καλούμαι να καταγράψω τόσο καλύτερα προσαρμόζομαι. Ένα απλό παράδειγμα. Γνωρίζω ότι η νύφη θα επανασυνδεθεί με μια κολλητή της φίλη. Οκει, δεν έχει και πολύ σημασία αυτό, έχει; H φίλη αυτή ζει στο εξωτερικό τα τελευταία 10 χρόνια. Έχουν να βρεθούν 10 χρόνια. Η νύφη δεν γνωρίζει ότι θα είναι εκεί. Είναι έκπληξη, που οργάνωσε ο γαμπρός… Ωπ, τώρα έχει ενδιαφέρον το πράγμα. Σωστά;

Σωστά. Αυτή η πληροφορία αυτομάτως μου δίνει πλεονέκτημα κινήσεων. Δεν ξέρω μόνο τί θα γίνει αλλά ξέρω και το γιατί θα γίνει. Είμαι προτοιμασμένος. Ξέρω πότε και πως να κινηθώ,, προς όφελος του έργου μου.

Πρόσβαση και εμπιστοσύνη…

Η  Μέθοδος  της  Συμμετοχικής  Παρατήρησης

Η παρατήρηση  από μόνη της σπάνια αποτελεί ικανοποιητικό κριτήριο προσέγγισης της πραγματικότητας. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικό να αμφισβητούμε τα όσα παρατηρούμε ερευνώντας ένα θέμα, διότι μόνο έτσι μπαίνουμε στη διαδικασία της διερεύνησης του, που οδηγεί στη συγκέντρωση πληροφοριών, την διασταύρωση και επαλήθευση, δηλαδή στην προσέγγιση της πραγματικότητας.

Σε ένα γάμο ή κάθε άλλη κοινωνική εκδήλωση, η πιο συνηθισμένη μέθοδος προσέγγισης είναι αυτή της  παρατήρησης μέσω της συμμετοχής. Ο φωτογράφος, γίνεται κομμάτι του χώρου. Δεν παρεμβαίνει στα δρώμενα. Δεν επιρρεάζει με εντολές τους άλλους ανθρώπους. Κερδίζει σταδιακά με αυτή την στάση την εμπιστοσύνη τους, αφού δεν παρουσιάζεται σαν εισβολέας. Η εμπιστοσύνη αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να αρχίσουν έτσι οι παρεβρισκόμενοι, να ανοίγουν τον εσωτερικό τους κόσμο και να παρουσιάζουν την αυθεντική πλευρά του εαυτού τους.

Ο φωτογράφος Ντοκουμέντου, έχει ήδη κερδίσει εκτός από πρόσβαση και εμπιστοσύνη. Συμπεριφέρεται όπως όλοι οι άλλοι (σαν ένας καλεσμένος) και επομένως μπορεί να συλλάβει την πραγματικότητα παρατηρώντας τα γεγονότα και συνομιλώντας. 

Μέσα από ένα σχετικά μικρό σύνολο εικόνων, ένας φωτογράφος Ντοκουμέντου καλείται να εκφράσει όχι μόνο το προφανές αλλά και την ουσία των πραγμάτων. Θα πρέπει να δώσει όχι μόνο την εικόνα του ζευγαριού την στιγμή του χορού του Ησαϊα ή του πρώτου τους χορού, αλλά και το ζευγάρι σε συνάρτηση με το συναίσθημα του την δεδομένη στιγμή, την διάδραση, την χαρά του. Στο τελικό αυτό αποτέλεσμα ο φωτογράφος Ντοκουμέντου μπορεί να φτάσει μόνο όταν ο ίδιος ο άνθρωπος ανοίξει την πόρτα του εσωτερικού του κόσμου και σου επιτρέψει να τον δεις και να τον καταγράψεις.

Πρακτικές οδηγίες

Δεν υπάρχει κάποια φόρμουλα, κάποιοι κανόνες που ένας φωτογράφος Ντοκουμέντου πρέπει να ακολουθήσει για να πετύχει την προσέγγιση και την εμπιστοσύνη των ανθρώπων που καταγράφει.

Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και παρουσιάζει ιδιομορφίες που δεν  μπαίνουν σε καλούπια.  Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός. Η επιτυχία εξαρτάται από την ετοιμότητα, εφευρετικότητα και αποφασιστικότητα του φωτογράφου όταν βρεθεί σε έναν χώρο.

Στο πρακτικό κομμάτι θα έλεγα, μέσα από την προσωπική μου εμπειρία πως όταν προσεγγίζεις ένα χώρο την ημέρα ενός γάμου, για παράδειγμα, φροντίζεις ώστε να προσαρμόσεις την εμφάνιση και την συμπεριφορά σου έτσι ώστε να κάνεις μια όμορφη μίξη με τους υπόλοιπους εκεί.

Δεν θέλεις να είσαι εσύ αυτός που θα ξεχωρίζει για κανένα λόγο. Ντύσιμο, ομιλία. Δεν σκάς μύτη με ότι πιο κραυγαλέο βρήκες στην καρνταρόμπα σου. Δεν μιλάς στους ανθρώπους αφ’ υψηλού, ούτε τους σνομπάρεις σαν ντίβα, αν δεν θες ευθύς εξ αρχής να σου γυρίσουν την πλάτη. Δεν πετάς εντολές δεξία και αριστερά.

Συμπεριφέρεσαι απλά και φιλικά.

Προσπαθείς να κερδίσεις την εμπιστοσύνη δείχνοντας τη μεγαλύτερη δυνατή κατανόηση. Αυτοσυστήνεσαι σε όσους δεν σε έχουν γνωρίσει ακόμα. Θα δεις πως μόλις ακούσουν και δουν την στάση σου και η δική τους θα αλλάξει στη στιγμή. Οι περισσότεροι δεν θα δίνουν σημασία στην παρουσία σου.

Το μέγεθος δε της εμπιστοσύνης θα φανεί από τα κατά πόσο θα σταθούν αυθόρμητα και στη φυσική τους κατάσταση απέναντι στο φακό ή αν θα προσπαθήσουν να δώσουν μια πιο καλυμμένη εικόνα του εαυτού τους.

Να θυμάσε πάντα, ότι για ένα φωτογράφο Ντοκουμέντου, το ζητούμενο είναι να του ανοίξει ο απέναντι του τον εσωτερικό του κόσμο, την καρδιά του και να αφήσει το φακό να πει τα υπόλοιπα.